افسر جوان فضای مجازی

چه عواملي در تزكيه نفس نقش دارند؟

عوامل و اسباب متعددي در درون يا برون آدمي وجود دارد كه هريك به نوعي در تزكيه نفس نقش دارد. با توجه به آيات قرآن كريم اين عوامل را مي توان در تزكيه نفس موثر دانست:
1.خداوند: منشأ همه امور خير، خداوند است و تا اراده او به چيزي تعلق نگيرد تحقق آن از سوي بشر امكان پذير نيست، بر اين اساس انسان در همه امور از جمله تزكيه نفس نيازمند عنايت الهي و توفيق اوست و اگر فضل و رحمت خدا نباشد هيچ انساني به تزكيه خود قادر نخواهد بود. «وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ مَا زَكَى مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَدًا وَلَكِنَّ اللَّهَ يُزَكِّي مَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ»[1] به همين جهت از جمله اسماي الهي كه در روايات و ادعيه ذكر شده «مزكّي» يعني تزكيه كننده است.
2. رهبران الهي: پيامبران ،امامان و اولياي خاص الهي كه منزه از آلودگي اند، به عنوان واسطه فيض الهي و مربي انسان ها از عوامل عمده تزكيه انسان ها به شمار مي روند كه با تلاوت آيات قرآن و بيان احكام الهي و فضايل اخلاقي انسان ها را از آلودگي شرك و گناه و اخلاق رذيله پاك مي كنند. به همين دليل ابراهيم(ع) از خداوند تقاضاي فرستادن پيامبراني مي كند تا نسل او را از آلودگيها پاك كنند: «رَبَّنَا وَابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِكَ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُزَكِّيهِمْ»[2] هم چنين خداوند به موسي فرمان مي دهد كه به سوي فرعون رفته، او را به تزكيه فراخواند: «اذْهَبْ إِلَى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَى. فَقُلْ هَلْ لَكَ إِلَى أَنْ تَزَكَّى»[3]
3.پاي بندي به ايمان و عمل صالح: هرچند خداوند با فرستادن پيامبران و توفيق و عنايت خويش زمينه تزكيه انسان ها را فراهم مي كند؛ ولي اين خود افراد هستند كه با پذيرش آگاهانه و آزادانه دعوت انبيا و پاي بندي به دستورات و مقررات الهي ، خود را از بركات بعثت انبيا برخوردار ساخته، پاكي و تزكيه را براي خود رقم مي زنند. از اين رو قرآن كريم از يك سو بهشت و درجات عالي آنرا براي مومنان و صالحان ثابت مي كند و از سوي ديگر همه آنها را جزاي اهل تزكيه مي داند: «وَمَنْ يَأْتِهِ مُؤْمِنًا قَدْ عَمِلَ الصَّالِحَاتِ فَأُولَئِكَ لَهُمُ الدَّرَجَاتُ الْعُلَى. جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَذَلِكَ جَزَاءُ مَنْ تَزَكَّى»[4] و اين بدان معناست كه تزكيه بدون ايمان وعمل صالح به دست نمي آيد. با توجه به آيات قرآن و پيوند عميقي كه بين تزكيه و اعمال انسان ها وجود دارد، مي توان گفت عمده ترين فلسفه تشريع عبادات و مكلف ساختن انسان ها، دوركردن آنها از آلودگي ها و رشد و تكامل معنوي آنان است، چنان كه قرآن در آيات بسياري به برخي از عبادات اشاره كرده و آنها را عامل دوري از آلودگي ها دانسته است؛ مانند:
    الف.نماز: نماز از جمله عباداتي است كه اگر با آداب و شرايط آن بجا آورده شود باعث جلوگيري از آلوده شدن انسان به گناه مي گردد: «وَأَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَر»[5] و هم اورا از گناهاني كه مرتكب شده پاك مي كند: «وَأَقِمِ الصَّلَاةَ طَرَفَيِ النَّهَارِ وَزُلَفًا مِنَ اللَّيْلِ إِنَّ الْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ»[6] بر پايه روايتي از پيامبر اكرم(ص) فرمود: «نمازي كه با آداب و شرايط آن اقامه شود گناهان را هم چون برگ خزان مي ريزد.
    ب.انفاق در راه خدا: انفاق مال چه واجب و چه مستحب موجب پاك شدن و تطهير قلوب از آلودگي ها و صفات ناپسند همچون بخل و دوستي دنيا مي گردد: «خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ بها»[7] در آيات 18-19 سوره ليل نيز به انفاق در راه خدا و نقش آن در تزكيه اشاره كرده و آنرا از صفات متقين دانسته است: «وَسَيُجَنَّبُهَا الْأَتْقَى. الَّذِي يُؤْتِي مَالَهُ يَتَزَكَّى»[8] در روايات نيز بر تاثير انفاق در تزكيه و محو گناهان تاكيد شده است؛ از جمله پيامبر اكرم(ص) فرمود: « هركس خانواده مسلماني را يك شبانه روز پذيرايي كند خداوند گناهان او را محو مي كند.»[9]

به نقل از شهر خبر
پي نوشت:
[1] . و اگر فضل و رحمت الهي به سراغ شما نمي ‏آمد احدي از شما هرگز پاك نمي‏ شد ولي خداوند هر كه را بخواهد تزكيه مي‏ كند و خدا شنوا و دانا است. نور،21
[2] . پروردگارا! در ميان آنها پيامبري از خودشان مبعوث كن، تا آيات تو را بر آنها بخواند، و آنها را كتاب و حكمت بياموزد و پاكيزه كند. بقره،129
[3] . به سوي فرعون برو كه طغيان كرده است. و به او بگو: آيا مي‏ خواهي پاكيزه شوي ؟ نازعات، 17-18
[4] . و هر كس مؤ من باشد و عمل صالح انجام داده باشد در محضر او حاضر شود درجات عالي براي اوست. باغ هاي جاويدان بهشت كه نهرها از زير درختانش جاري است هميشه در آن خواهند بود و اينست پاداش كسي كه خود را پاك كند! طه،75-76
[5] . و نماز را بر پا دار كه نماز (انسان را) از زشتي ها و منكرات باز مي ‏دارد.عنكبوت،45
[6] . نماز را در دو طرف روز و اوائل شب برپا دار، چرا كه حسنات، سيئات (و آثار آنها را) بر طرف مي‏ سازند. هود، 114
[7] . از اموال آنها صدقه‏ اي (زكات) بگير تا به وسيله آن آنها را پاك سازي و پرورش دهي. توبه،103
[8] . و به زودي باتقواترين مردم از آن دور داشته مي‏ شود. همان كس كه مال خود را (در راه خدا) مي‏ بخشد تا تزكيه نفس ‍ كند.
[9] . دائره المعارف قرآن كريم، مركز فرهنگ و معارف قرآن ،بوستان كتاب، قم، 1382،ج7،ص502-500